Месяц: Июнь 2021

Երկրի օր, գարնանը կազմակերպվող մի շարք միջոցառումների անվանումը։ Դրանց նպատակն է մարդկանց ուշադրությունը հրավիրել իրենց շրջակա միջավայրի և Երկիր մոլորակի վրա։ Միջոցառումն առաջին անգամ կազմակերպվել է «Երկրի օր» ցանցի կողմից։

Կա Երկրի օր անցկացնելու երկու հիմնական շրջան` մարտին (գարնանային գիշերահավասարի շրջանում) և ապրիլի 22-ին։ Բացի այդ, ներկայումս շատ մասնակիցներ և նախաձեռնող խմբեր Երկրի օրվան նվիրված միջոցառումներ են անցկացնում ամառային արևադարձի շրջանում, որպեսզի առավելագույնս օգտագործեն տաք եղանակն ու մարդկանց ազատ ժամանակը։

Ի սկզբանե Երկրի օրը շատ երկրներում նշվել է գարնանային գիշերահավասարի օրը, որպեսզի նշվի գարնան գալը կամ աշնան գալը։

Առաջին միջոցառումն ապրիլի 22-ին կայացել է 1970 թվականին ԱՄՆ-ում։ Նրա հաջողությունը ոգեշնչել է կազմակերպիչներին, և այդ օրվանից միջոցառումը դարձել է կանոնավոր։ Ամերիկացի հայտնի քաղաքական գործիչ սենատոր Հեյլորդ Նելսոնը Հարվարդի համալսարանի ուսանող Ֆենիս Հայեսի գլխավորությամբ ստեղծել է ուսանողական խումբ։ Քանի որ այդ ժամանակ կային ուսանողական տարբեր շարժումներ, այն մեծ ուշադրության արժանացավ։

Չնայած սենատորն ու իր շտաբը չունեին զանգվածային միջոցառում կազմակերպելու ժամանակ և ռեսուրսներ, դրանք կազմակերպվում էին տարերայնորեն։ Ինչպես Հեյլորդ Նելսոնն էր ասում. «Երկրի օրը կազմակերպվում էր ինքնիրեն»։

Որոշ մարիմններ արագ են տաքանում որոշները ոչ, դա կախված է մրմնի նյութի տեսակից և զանգվածից։

Մարմնի ջերմային հատկությունները բնութագրող այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնին հաղորդած ջերմաքանակի հարաբերությանը, մարմնի զանգվածին և մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությանը կոչվում է սեսակարար ջերմունակություն։

c=Q/m(t2-t1)

c-տեսակարար ջերմունակություն

Q-հաղորդաց ջերմաքանակ

m-մարմնի զանգված

t1,t2-սկզբնական և վարջնական ջերմաստիճանները։

Q=cm(t2-t1)

Եթե ջերմափոխանակությանը մասնակցող մարմինների համակարգը մեկուսացնենք արտաքին միջավայրից, ապա որոշ ժամանակ անց այդ մարմինների ջերմաստիճանները կհավասարվեն։Այդ ըհթացքում տաք մարմինների տված Q1 ջերմաքանակի և սառը մարմնի ստացած Q2 ջերմաքանակի գումարը 0 է։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.Մարմինների որ հատկությունն է բնութագրում տեսակարար ջերմունակությունը:

Մարմնի ջերմային հատկությունները բնութագրող այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնին հաղորդած ջերմաքանակի հարաբերությանը, մարմնի զանգվածին և մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությանը կոչվում է սեսակարար ջերմունակություն։
            2. Որ ֆիզիկական մեծությունն են անվանում ( նյութի) տեսակարար ջերմունակություն: 

Մարմնի ջերմային հատկությունները բնութագրող այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնին հաղորդած ջերմաքանակի հարաբերությանը, մարմնի զանգվածին և մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությանը կոչվում է սեսակարար ջերմունակություն։
            3. Ինչ է ցույց տալիս տեսակարար ջերմունակությունը:

Տեսակարար ջերմությունը ցույց է տալիս մարմնի հաղորդած ջերմաքանակի հարաբերությանը մարմնի զանգվածին և մարմնի ջերմաստիճանի փոփոխությունը։

            4. Ինչ միավորով է չափվում տեսակարար ջերմունակությունը:

Պատ․c

5. Գրել տեսակարար ջերմունակությունը սահմանող բանաձևը:

c=Q/m(t2-t1)

6. Ինչու մեծ լճերի, ծովերի առափնյա վայրերում եղանակը մեղմ է:

Քանի որ մեծ լճերն ու ծովերը ոչ միայն դանդաղ են տաքանում,այլ նաև դանդաղ են սառչում,ուստի տաք եղանակը երկար է ձգվում,և ձմեռը մեղմ է լինում:

7. Ինչ բանաձևով են որոշում տաքանալիս մարմնի ստացած ջերմաքանակը: Իսկ սառչեիս մարմնի տված ջերմաքանակը:

Տաքացնելիս մարմնի ստացած ջերմաքանակը՝ Q1=cm1(t-t1)

Իսկ սառչեիս մարմնի տված ջերմաքանակը:Q2=cm2(t-t2)

8. Ձևակերպեք ջերմափոխանակման օրենքը:

Եթե ջերմափողունակությանը մասնակցող մարմինների համակարգը մեկուսացված է արտաքին միջավայրից ,ապա դա նշանակում է, որ այդ մարմինների ջերմությունը ինչ-որ ժամանակ հետո կհավասարվեն: Այդ ընթացքում տաք մարմինների տված Q₁ջերմաքանակի և սառը մարմինների ստացած Q₂ ջերմաքանակի գումարը զրո է:

9. Գրել ջերմային հաշվեկշռի հավասարումը:

 Q₁+ Q₂ =0

Լուծել խնդիրներ՝

1.Որքա՞ն ջերմության քանակ է անհրաժեշտ 30 կգ զանգվածով  պողպատե դետալը 20-ից 1120 °C տաքացնելու համար:

Q=cm(t2-t1)

Q=500*30(1120-20)

Պատ․16500000

2.Որոշեք մետաղի տեսակարար ջերմունակությունը, եթե այդ մետաղից պատրաստված 100գ անգվածով չորսուն 20-ից մինչև 24 °C տաքացնելիս նրա ներքին էներգիան մեծանում է152Ջ-ով:

c=Q/m(t2-t1)

c=152/100(24-20)

Պատ․6,08

3.Մինչև որ ջերմաստիճանը կպաղի 100 °C ջերմաստիճանում վերցրած 5լ եռման ջուրը շրջապատին 1680 կՋ էներգիա հաղորդելիս:

Q=cm2(t-t2)

1680=4200*5(100-t2)

1680=4200*500-5t2

1680=2100000-5t2

2100000-1680=5t2

2098320=5t2

t2=2098320/5

t2=419664

Կոնվեկցիա։

Կոնվեկցիա են անվանում հեղուկի կամ գազի հոսանքների միջոցով կատարվող ջերմահաղորդումը, որը հետևանքն է հեղուկի կամ գազի շերտերի անհավասարաչափ տաքացումը։

Տաքացնելիս օդն ընդարձակվում է և նրա խտությունը փոքրանում է շրջապատող սառը օդի խտությունից։ Արքիմեդիան ուժը ազդում է տաք օդի վրա գերազանցելով նրա կշիռը, ստիպում է որ այն բարձրանա վեր, իսկ ավելի մեծ խտությամբ սառը օդը իջնի ներքև։

Ճառագայթային ջերմափոխանակում։

Երկիրն Արեգակից էներգիա է ստանում: Քանի որ դրանց միջև անօդ տարածություն կա, ապա էներգիան չի կարող փոխանցվել ոչ ջերմահաղորդականության, ո՛չ էլ կոնվեկցիայի շնորհիվ:

Խարույկի մոտ նստելիս զգում ենք, թե ինչպես է կրակը տաքացնում մեր մարմինը: Ենթադրվում է, որ կա ջերմափոխանակության ևս մի տեսակ: Այդ տեսակի դեպքում ներքին էներգիան ճառագայթվում է մի մարմնի կողմից և կլանվում մյուսի կողմից, որը անվանում են ջերմային ճառագայթում, իսկ ջերմափոխանակության այս տեսակը՝ ճառագայթային ջերմափոխանակություն:

Ջերմահաղորդականությունը, որն իրականացվում է ջերմային ճառագայթման արձակման և կլանման միջոցով, կոչվում է ճառագայթային ջերմափոխանակություն: 

Ճառագայթային ջերմափոխանակության ժամանակ էներգիա ճառագայթած մարմնի ներքին էներգիան նվազում է, իսկ էներգիա կլանած մարմնինը՝ աճում: Ջերմափոխանակությունը կարող է լինել անօդ տարածության մեջ: Ջերմային ճառագայթում են առաքում բոլոր մարմինները:

Հարցեր և առաջադրանքներ

• Բացատրեք, թե ինչպես է տեղի ունենում ջերմափոխանակումը մթնոլորտի ստորին՝ տաք, և վերին՝ սառը, շերտրրի միջև: Ձեզ հայտնի որ օրենքի վրա է հիմնված այդ ջերմափոխանակումը: 

Տաքացնելիս օդն ընդարձակվում է, և նրա խտությունը փոքրանում է շրջապատող սառը օդի խտությունից։ Արքիմեդիան ուժը ազդում է տաք օդի վրա գերազանցելով նրա կշիռը, ստիպում է որ այն բարձրանա վեր, իսկ ավելի մեծ խտությամբ սառը օդը իջնի ներքև։

• Ջերմահաղորդման որ եղանակն են անվանում կոնվեկցիա: Որն է կոնվեկցիայի և ջերմահաղորդականության երևույթի հիմնական տարբերությունը:

Կոնվեկցիա են անվանում հեղուկի կամ գազի հոսանքների միջոցով կատարվող ջերմահաղորդումը, որը հետևանքն է հեղուկի կամ գազի շերտերի անհավասարաչափ տաքացման։

• Նկարագրեք օդում կոնվեկցիան ցուցադրող փորձը: 

Ուղղաձիգ դրված ապակե խողովակը լցնենք ծխով։Ծուխը սովորաբար երկար մնում է խողովակում։Բայց երբ փորձենք ներքևից խողովակին մոտեցնենք  վառվող սպիրտայրոց, ապա տաքացած օդը վեր կբարձրանա շնորհիվ կոնվեկցիայի և շարժման մեջ կդրվի խողովակի ներսի ծուխը որն էլ դուրս կգա խողովակի վերին ծայրից։

• Նկարագրեք ջրում կոնվեկցիան ցուցադրող փորձը:

Փորձասրվակի մեջ մի կտոր սառույց դնենք և վրան սառը ջուր լցնենք: Սրվակը վերևից տաքացնելիս՝ ջրի վերին շերտերը սկսում են եռալ մինչդեռ ջրի ստորին շերտերը սառն են մնում, անգամ սառույցը չի հալչում: Սա բացատրվում է նրանով, որ տաքացման այս եղանակի դեպքում կոնվեկցիա չի կատարվում: Տաքացած շերտերը բարձրանալու տեղ չունեն. դրանք առանց այդ էլ վերևում են: Իսկ ստորին սառը շերտերը այդպես էլ կմնան ներքևում:

• Ինչպես է գոյանում ամպը:

Պարզ եղանակին արևը տաքացնում է գետինը, նաև մթնոլորտի երկրամերձ շերտը: Կոնվեկցիայի շնորհիվ տաքացած օդի այն զանգվածը բարձրանում է վեր: Բարձրանալու զուգնթաց՝ տաք օդն ընդարձակվում է, ընդ որում, բավականաչափ արագ, քանի որ վեր է բարձրանում մեծ արագությամբ: Արագ ընդարձագվածնելիս օդը աշխատանք է կատարում իր ներքին էներգիայի հաշվին: Օդի այդ զանգվածի ջերմաստիճանը նվազում է: Վեր բարձրացող օդը սկսում է սառչել, և եթե այն խոնավ է ապա գոլորշու խտացման հետևանքով առաջանում են ջրի մանրիկ կաթիլներ և գոյանում է ամպ:

• Ինչպես է առաջանում քամին:

Ցերեկը արևի ճառագայթները գետինն ավելի արագ են տաքացնում, քան ծովի կամ լճի ջուրը, այդ պատճառով էլ ցամաքի ջերմաստիճանը ավելի բարձր է, քան ջրինը: Բարձր է նաև ցամաքի վրա օդի շերտի ջերմաստիճանը:Իսկ տաք օդն ընդարձակվելով բարձրանում է վեր: Նրա տեղը զբաղացնում է ծովից եկող սառը օդային զանգվածը: Այդպես առաջանում է քամին:

• Հնարավոր է արդյոք կոնվեկցիան պինդ մարմիններում?

Պատ․ ոչ

• Ինչ է էլեկտրամագնիսական դաշտը: Ինչ վիճակներում կարող է գոյություն ունենալ:

Էլեկտրամագնիսական դաշտը դա մատերիայի մի տեսակ է: Օրինակ՝ լույսը, ռադիոալիքները:
Էլեկտրամագնիսական դաշտը կարող է գոյություն ունենալ և նյութական միջավայրում և տարածության մեջ:

• Ինչ է էլեկտրամագնիսական ալիքը:

Էլեկտրամագնիսական դաշտը, երբ որ նյութից առանձնանալով տեղափոխվում է տարածության մեջ դառում է էլեկտրամագնիսական ալիք:

• Ջերմահաղորդման որ եղանակն են անվանում ճառագայթային ջերմափոխանակում: Բերեք մի քանի օրինակ:

Էլեկտրամագնիսական ալիքները կարող են կլանվել, անդրադառնալ, անցնել մարմնի միջով: Երբ կլանվում են իրենց էներգիան փոխակերպվում է մարմնի ներքին էներգիայի և մարմինը տաքանում է: Այս Էլեկտրամագնիսական ճառագայթումն անվանում են ջերմային ճառագայթում:

• Որ մարմինն է ավելի լավ կլանում ջերմային ճառագայթումը՝սև, թե սպիտակ:

Պատ․Սև

• Ինչու են օդապարիկները, ինքնաթիռի թևերը ներկում արծաթագույն, իսկ Երկրի արհեստական արբանյակներում տեղակայված որոշ սարքեր՝ մուգ գույնով:

Օդապարիկները, ինքնաթիռի թևերը ներկում արծաթագույն, որպեսզի արևի ճառագայթները անդրադառնան և ավելորդ ջերմություն չհաղորդեն, իսկ երկրի արհեստական արբանյակներում տեղակայված որոշ սարքեր ներկում են մուգ գույներով արևից էներգիա ստանալու համար։

Այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են երկու տարրի ատոմներից, որոնցից մեկը թթվածինն է, կոչվում են օքսիդներ:

Թթուներ են կոչվում այն բարդ նյութերը, որոնց բաղադրության մեջ առկա են մետաղի ատոմի կողմից տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ:

Հիմքեր կամ հիդրօքսիդներ են կոչվում այն բարդ նյութերը, որոնք կազմված են մետաղի ատոմից և մեկ կամ մի քանի հիդրօքսիլ խմբերից:

Հիդրոքսիլ խումբ են անվանում մետաղին միացված OH խումբը:

Աղերը բարդ նյութեր են, որոնք կազմված են մետաղների ատոմներից և թթվային մնացորդներից։  

Ո՞րն է <<հգինգերորդ ավելորդ>> միացությունը (ընտրությունը հիմնավորեք)։

ա/KCl, CaS, Al2(So4)3, BaSO3, CaCO3

բ/Na2, Li2S, Ba3(PO4)2, KF, AgNO3

գ/CuCl2, AgCl, ZnCl2, LiCl, BaCl2

դ/KHSO3, FeCl2, Na3PO4, Cu(NO3)2, Na2SO4

Գ-ի տարբերակում բոլոր նյութերը քլորիդներ են, իսկ մնացած տարբերակներում նյութերը խառն են։

Գրե ́ք տրված գծապատկերների համա­պատասխան ռեակցիաների հավասարում­ ները.

Mg → MgO → Mg(OH)2

Mg+O2=MgO

MgO+H2=Mg(OH)2

Li → Li2O → LiOH

Li+O2=LiO2

LiO2+H2O=LiOH

Na → Na2O → NaOH

Na+O2=Na2O

Na2O+H2O=NaOH

K → K2O → KOH

K+O2=K2O

K2O+H2O=KOH

Cu → CuO → CuCl2 →Cu(OH)2

Cu+O2=CuO

CuO+HCl=CuCl2+H2O

CuCl2+H2O=Cu(OH)2+HCl

Ըստ տրված կաղապարների՝  կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:
Թեկուզ և ես հոքնած էի , այնուամենայնիվ կատարեցի իմ առաջադրանքները:
Թեպետ ես չեի սոիրում այդ շենքը, սակայն ստիպված պետք է հաճախեի այնտեղ:
Չնայած որ համակարգիչս վատ էր աշխատում, բայց ստիպած բերեցի դպրոց:
Թեև շատ եմ սիրում պաղպաղակ, բայց և այնպես այն ուտելիս հիվանդացա:

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ:
Եթե ես ժամանակ ունենաի, ապա կհաճախեի այդտեղ:
Քանի որ ես այսօր շատ ուրախ եմ, հետևաբար արագ կվերջացնեմ առաջադրանքներս:
Քանզի ես սիրեցի այս մրգերը, ուրեմն միշտ գնելու են դրանք:

Ըստ տրված կաղապարների` կազմի՛ր բարդ նախադասություններ: Փորձի՛ր բացատրել՝ ստորակետը այս կառույցներում ինչ դեր  ունի:
Լավ է, որ որոշեցի այսօր տանը մնամ, այլապես մինչև վերջ չեի կարողանա մնալ:
Ոչ թե պետք է չուտենք, այլ ուրիշ անգամվանը թողնենք:
Պետք է ուշադիր լինենք, այլ ոչ թե երկնքում ագռավներին հաշվենք:

Տրված ընդարձակ նախադասությունները դարձրու համառոտ` թողնելով միայն ենթական ու ստորոգյալը:

Ձկները էին իջել:
Մենք կարդում էինք նրա բանաստեղծությունները:

Երեկոն խաղաղ էր:
Խանութն փակ էր:
Եղբայրն ու քույրը կարոտում էին ծնողներին:
Կայսեր հրամանները կատարվում էին:
Անձրևն ու կարկուտը հաջորդում էին իրար:
Մոր աչքը ճանապարհին էր:

1 .
Ինչպիսի՞ն են քիմիական տարրերի զանգվածային հարաբերությունները հետեւյալ բանաձեւերով արտահայտվող նյութերում.
CH4 և NO2

CH4`3:1

NO2`1:2

2.

Լրացրե՛ք բաց թողած բառը. մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը
պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները:

3.

Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձեւերը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են.
ա) Նատրիումի երկու եւ ծծմբի մեկ ատոմ,

Na2S
բ) ածխածնի ու թթվածնի մեկական ատոմ:

CO

4.

Ջրում եւ ջրածնի պերօքսիդում թթվածնի օքսիդացման աստիճանը համապատասխանաբար հավասար է.
ա) -2 -2 բ) -2 +2 գ) -2 -1 դ) +2 0
5.

Քրոմի ու թթվածնի միացություններից մեկում քրոմը +3 օքսիդացման աստիճան է ցուցաբերում: Ո՞րն է այդ միացության քիմիական բանաձեւը.
1)CrO

2) Cr2O3

3) CrO2

4) CrO3

5.Դասակարգել անօրգանական նյութերը.

1.  

Օքսիդներ- SO₂   

Հիմքեր- NaOH,    

Աղերեր- KCl,

Թթուներ- H₂SO₄,

2.,

Օքսիդներ- CO₂, CaO 

Աղեր- Na₂CO₃,      

Թթուներ- H₃PO₄

3.

Օքսիդներ- K₂O

Հիմքեր- Mg(OH)₂   

Աղեր- NaCl, BaCO₃

Թթուներ- HF

4.  

Օքսիդներ- MgO,

Աղեր- NaNO3

Թթուներ- HCl, HNO₃, H₂SO₄, H₂CO₃

1. Ո՞ր արտահայտությունն է բնորոշ քիմիական տարր հասկացությանը.

1) տարբեր ատոմների համախումբ է

2) տարբեր կառուցվածքային մասնիկների համախումբ է

3) ցանկացած զանգվածով մասնիկների համախումբ է

4) որոշակի տեսակի ատոմների համախումբ է

2. Կալցիումի օքսիդը կազմված է կալցիում եւ թթվածին տարրերի ատոմներից: Ի՞նչ նյութ է այն.

1) պարզ նյութ

2) միատարր միացություն

3) բարդ նյութ

4) նյութերի խառնուրդ

3. Ո՞ր շարքի զույգ նյութերն են ոչ մետաղական.

1) ծծումբը եւ սնդիկը

2) բրոմը եւ նատրիումը

3) ծծումբը եւ բրոմը

4) ածխածինը եւ ցինկը

4.Ինչու՞ է օզոնը (O3) դասվում պարզ նյութերի շարքին, որովհետեւ.

1) առաջանում է ամպրոպների ժամանակ

2) առաջանում է մեկ տարրի ատոմներից

3) առաջանում է տարբեր տարրերի ատոմներից

4) գազ է

5.Որոշե՛ք տարրերի օքսիդացման աստիճանները հետեւյալ միացություններում.

ա) H⁺¹J^-1, H⁺¹2Se^-2, Se^-2H⁺¹2, Si⁺⁴O^-22

  բ) Ba⁺²O^-2, N⁺⁵2O^-25, P⁺⁵2O^-25, C⁺⁴O^-22

գ) H⁺¹3P⁺⁵O^-24, H⁺¹2Si⁺⁴O^-23, H⁺¹P⁺⁵O^-23, Na⁺¹N⁺⁵O^-23